متأسفانه بسیار کم اتفاق می‌افتد که دانش‌آموزان و دانشجویانِ ما، هر مطلبی را به‌عنوان یک مطلبِ مستقل مورد توجه قرار دهند و دربارهی آن فکر کنند. آن‌ها حتا برای حل مسائل ریاضی هم پیش از آن که بکوشند دربارهی داده‌ها، مفروضات و مجهولاتِ مسأله و رابطه‌ی میانِ آن‌ها بیندیشند، در ذهن خودشان به دنبال الگو می‌گردند.
ـ سخنی از زنده‌یاد استاد پرویز شهریاری
آوردگاه اندیشه، «یادواره‌ی استاد پرویز شهریاری» ؛ دومین ذهن‌آزمایی
ـ سخن آغازین
همان‌گونه که در بخش‌های یکم و پنجم از زنجیره‌نوشتارهای «سه‌شنبه‌ها با استاد» (2 و 30 خرداد 1391) هم گفته بودیم، بنا داریم در واپسین سه‌شنبه‌ی هر ماه، زیر نام «آوردگاه اندیشه، یادواره‌ی استاد پرویز شهریاری» سوال یا مسأله‌ای در زمینه‌ی یکی از شاخه‌های ریاضی مطرح کنیم، تا برای دقایقی فارغ از هیاهوی جهانِ اشتغال و روزمرگی‌ها، ذهن خود را به روندگی و پویاییِ اندیشیدن و آزمودنِ توانایی‌های ذهن بسپاریم.
در آغاز، این ذهن‌آزمایی و راهکارجویی را «مسابقه» نامیده بودیم؛ اما بعد دیدیم آنچه قصد داشته‌ایم بر پایه‌ی تأکیدهای زنده‌یاد استاد شهریاری و در راستای آرمان‌های آموزشیِ ایشان ترتیب بدهیم، بیشتر از آن که ماهیتی رقابتی و مسابقه‌ای داشته باشد، مبتنی بر آرامش و آسودگیِ ذهن، درست‌اندیشی و به‌کارگیریِ اصولیِ توان‌های فکری و منطقی‌ست. از همین رو، با الهام از ایده و اندیشه‌ی زنده‌یاد نادر خلیلی (معمار و مبتکر «ابرخشت» و نویسنده‌ی کتاب «تنها دویدن») نام «مسابقه» و بار معناییِ آن را از روی این بخشِ حل مسأله و ذهن‌آزمایی برداشتیم، و آن را «آوردگاه اندیشه» نامیدیم؛ آوردگاهی که در آن، تنها یکی از این دو حالت رخ می‌دهد: کسی که دست‌به‌کارِ حل مسأله و اندیشیدن بر روی آن می‌شود، یا به راهکار و استدلالِ درست خواهد رسید و می‌تواند مسأله را حل کند، که در این صورت، این تمرینِ به‌کارگیریِ درست و روشمندِ اندیشه، او را در پویا و آماده نگه داشتنِ ذهن یاری خواهد رساند؛ و یا از دست‌یابی به پاسخ یا شیوه‌ی درستِ استدلال و استنتاج بازخواهد ماند، که در این صورت، می‌تواند با درس گرفتن از خطاهایش، علت‌های این ناکامی را به ابزار پیروزی‌ها و کام‌یابی‌های آینده تبدیل کند.
در هر دو حالت، این چالش و درگیر کردنِ ذهن و اندیشه، برای کسی که دست‌به‌کارِ حل مسأله می‌شود، ـ فارغ از سن‌وسال و رشته‌ی تحصیلی و حجم دانسته‌هایش ـ سودمند و انگیزه‌بخش خواهد بود، و او را از هراسِ شکستِ احتمالی در چالش‌های اندیشه‌ورزانه، رها خواهد کرد.
بنابراین، از همه‌ی شما دوستان و سروران، در هر رده‌ی سنی و جایگاه شغلی و سِمَت و مسئولیتی که هستید و این نوشتار را از هر راهی دریافت کرده‌اید، دعوت می‌کنیم با شرکت جستن در این ذهن‌آزمایی، خودتان را از تنش‌ها و روزمرگی‌ها و گرفتاری‌ها، و اندیشه‌تان را از قید و بندها و قالب‌های بازدارنده‌ی ذهنی، رهـا کنید.
به دومین آوردگاه اندیشه، «یادواره‌ی زنده‌یاد استاد پرویز شهریاری» خوش آمده‌اید.
ـ واپسین سه‌شنبه‌ی تیر 1391، و ذهن‌آزماییِ دوم
مسأله ـ عددی دورقمی بیابید که این ویژگی‌ها را داشته باشد : رقم دهگانِ آن، 4 واحد از رقم یکانِ آن کم‌تر باشد؛ و اگر دو رقمِ آن را جابه‌جا کنیم، عددی به دست آید که از عددِ خواسته‌شده، 27 واحد بیشتر باشد.
این مسأله در یکی از کتاب‌های زنده‌یاد استاد پرویز شهریاری آمده، و برای حل و پاسخ‌گویی به آن، هیچ نیازی به امکاناتِ ویژه‌ی فرمول‌نویسی و نشانه‌های قراردادیِ ریاضی‌نویسی نیست؛ و امکاناتِ نرم‌افزار office و فایل‌های Word برای این مقصود، کفایت می‌کند.
بنابراین، پاسخ‌های خود را، اعم از توضیحات و استدلال‌های نوشتاری، یا فایل word، یا حتا تصویر دست‌نوشته‌ی اسکن‌شده‌ی خودتان (در مورد کسانی که عادت دارند مسأله‌های ریاضی را با قلم و کاغذ حل کنند) برای ما به نشانی >[email protected] بفرستید. چه‌بسا پاسخ شما ـ همان‌گونه که استاد شهریاری بارها گفته‌اند و نوشته‌اند ـ حتا کوتاه‌تر و هوشمندانه‌تر از راه‌حلی باشد که در کتابِ یادشده برای این مسأله آورده شده است.
گروه فرهنگی و رسانه‌ای «دیرین» که طراح و برگزارکننده‌ی این ذهن‌آزمایی‌ست، از همه‌ی کسانی که در این اندیشه‌ورزی شرکت کنند ـ فارغ از درست یا نادرست بودنِ پاسخ‌ها ـ به‌گونه‌ای درخور تقدیر خواهد کرد. این گروه رسانه‌ای همچنین به یکی از کسانی که به این پرسش پاسخِ درست بدهند، بر پایه‌ی قرعه‌کشی، جایزه‌ای ارزنده پیشکش خواهد کرد.
لطفاً پاسخ‌های خود را تا ساعت 24 روز سه‌شنبه، بیست‌وچهارم مرداد 1391، همراه با نام و مشخصات فردیِ خود، تنها به نشانی ایمیل پیش‌گفته و برای گروه رسانه‌ای «دیرین» بفرستید؛ و از فرستادنِ پاسخ‌ها به نشانیِ گردآورنده‌ی زنجیره‌نوشتارهای «سه‌شنبه‌ها با استاد» (امیریاشار فیلا) خودداری بفرمایید.
چشم‌به‌راهِ ره‌آوردِ اندیشه‌ورزی‌هایتان هستیم، و امیدواریم شمار شرکت‌کنندگان در این «آوردگاه اندیشه»، بیشتر از تعداد پاسخ‌دهندگانِ بخش نخست باشد.
ـ پاسخ‌های درستِ پرسش‌های مطرح‌شده در بخش نخستِ «آوردگاه اندیشه»
1ـ نخستین نشریه‌ای که استاد شهریاری سردبیر آن بودند، چه نام داشت و در چه زمینه‌هایی به انتشار مطلب می‌پرداخت؟
ـ پاسخ : نخستین نشریه‌ای که استاد شهریاری سردبیر آن بودند، هفته‌نامه‌ی «وهومن» بود، با موضوعاتِ فرهنگی، اجتماعی و ایران‌شناسی.
2ـ نام نخستین کتاب استاد شهریاری که در سال 1327 خورشیدی منتشر شد و موضوعی غیر از ریاضیات داشت، چه بود؟
ـ پاسخ : نام نخستین کتابی که ایشان نوشتند، «جنبش مزدک و مزدکیان» بود.
3ـ نخستین کتابی که با ترجمه‌ی استاد شهریاری به چاپ رسید، چه نام داشت و در چه سالی منتشر شد؟
ـ پاسخ : نخستین کتابی که ایشان ترجمه کردند، «تاریخ حساب» نوشته‌ی «رنه تاتون» بود.
4ـ مجله‌ی «آشنایی با ریاضیات» که به همت و با پی‌گیریِ استاد شهریاری انتشار می‌یافت، در آغاز چه نام داشت و چرا نامش تغییر کرد؟
ـ پاسخ : این مجله در آغاز «آشتی با ریاضیات» نام داشت؛ که بنا به خواستِ ارشاد و به خاطر حساسیت روی واژه‌ی «آشتی»، استاد شهریاری به‌ناچار نام آن را به «آشنایی با ریاضیات» تغییر دادند.
5ـ آخرین نشریاتی که زنده‌یاد استاد شهریاری تا واپسین روزهای زندگی پربارشان سردبیریِ آن‌ها را بر عهده داشتند، کدام‌ها بودند؟
ـ پاسخ : مجله‌های «چیستا» و «دانش و مردم».
6ـ کتاب «تقارن در جبر» که با برگردانِ استاد شهریاری به چاپ رسیده است، به طور کلی به چه موضوع و زمینه‌ای می‌پردازد؟
ـ پاسخ : این کتاب به راه‌های بهره‌گیری از تقارن برای حلِ دستگاه معادلات، معادلاتِ گنگ، نابرابری‌ها و... می‌پردازد.
7ـ به اعتقاد استاد شهریاری و آن‌گونه که در کتاب «خلاقیت در ریاضیات و مهندسی» گفته‌اند، نیروهای خلاقِ افراد چگونه می‌توانند به ظهور برسند؟
ـ پاسخ : استاد در کتاب «خلاقیت در ریاضیات و مهندسی» گفته‌اند: برای به ظهور رسیدنِ نیروهای خلاق، باید موضوعهایی مطرح شوند که علاقهی فرد را به سوی خودشان بکشند و جلب کنند، و او را وادارند که تا مدتی طولانی دربارهی آن‌ها بیندیشد و راهحلها و روشهای گوناگونی را که به حلِ احتمالیِ آن‌ها میانجامند، بیازماید.
8ـ هشت عنوان از کتاب‌های تألیف‌شده یا ترجمه‌شده‌ی استاد پرویز شهریاری را نام ببرید.
ـ پاسخ : نوشتن نام هشت کتاب از میان بیش از چهارصد عنوان کتاب، نمی‌تواند کار دشواری باشد؛ برای مثال، کتاب‌های «روشهای جبر»، «روشهای مثلثات»، «175 مسأله‌ی منطقی»، «تقارن در جبر»، «مسأله‌های تاریخی ریاضیات»، «در پی فیثاغورث»، «آمادگی برای المپیادهای ریاضی» و «مسأله‌های دشوار ریاضی» را می‌توان نام برد.
9ـ عددی را پیدا کنید که اگر دوسومِ آن را به خودش بیفزاییم و سپس از مجموعی که به دست می‌آید، یک‌سومِ آن را کم کنیم، عدد 10 به دست آید.
ـ پاسخ : برای حل این مسأله، باید این معادله را را حل کنیم:
x+2/3x-1/3(x+2/3x)=10
و از آن‌جا به دست می‌آید: 9=x.
این مسأله در کتاب «مسأله‌های تاریخی ریاضیات» آمده است.
ـ از آن رو که هدف از آماده‌سازی و انتشار زنجیره‌نوشتارهای «سه‌شنبه‌ها با استاد» زنده نگاه داشتنِ یاد و نامِ
استاد پرویز شهریاری‌ست، نقل و بازنشر همه‌ی بخش‌های این مجموعه‌نوشتار به هر شکل و در هر جا آزاد است.
اگر نامی هم از گردآورنده‌ی مجموعه بُرده شود، موجب سپاس خواهد بود.
ـ اگر به هر دلیل نوشتار بالا را درهم‌ریخته و نابه‌سامان مشاهده می‌کنید و خواندنش برایتان دشوار است، می‌توانید آن را از روی فایل Word پیوست مطالعه بفرمایید.
بخش‌های پیشینِ زنجیره‌نوشتارهای «سه‌شنبه‌ها با استاد» در این نشانی‌ها در دسترس دوستداران است :
