■ مدرک مهندسی «زنبور عسل» هم جعلی و ساختگی از آب درآمد ! بخش عمومی

آن‌گونه که دستاوردهای یک بررسی تازه نشان می‌دهند، آرایه‌ی شش‌ضلعی کامل شانه‌های کندوی عسل، که سال‌ها نمونه‌ای عالی از شکل‌گیری الگوهای طبیعی شناخته می‌شد، بیش‌تر از آن که ناشی از مهارت و کاربلدیِ زنبورها باشد، نتیجه‌ی نیروهای فیزیک است.

به گزارش نیچر، گروهی به سرپرستی «بهوشان کاریهالو» از دانشگاه کاردیف انگلیس، می‌گویند تنها کاری که زنبورها می‌کنند، ساختن سلول‌هایی با سطح مقطع دایره‌ای و و روی هم گذاشتن این استوانه‌هاست. بر پایه‌ی پژوهش آن‌ها، که در نشریه‌ی علمی «Royal Society Interface» منتشر شده، موم در اثر گرمای بدن زنبورها نرم شده و سپس در اثر کشش سطحی نقاط پیوستگی که در آن‌ها دیواره‌ی سه سلول به هم می‌پیوندند، شکل آشنای شش‌ضلعی پدید می‌آید.
این یافته‌ها کمک می‌کنند تا این بحث قدیمی که «آیا شانه‌ی عسل نمونه‌ای از مهندسی زیستی است یا فیزیکِ صِرف؟» سرانجام به پایان برسد.
یک آرایه‌ی هندسی معمولی از سلول‌های همسان با سطح مقطع‌های ساده‌ی چندضلعی، می‌تواند تنها به سه شکل وجود داشته باشد: مثلث، مربع یا شش‌ضلعی. از این سه ریخت، شش‌ضلعی‌ها فضا را با کم‌ترین مساحتِ دیوارها تقسیم می‌کنند؛ یعنی با این الگو، برای ساختِ یک شانه‌ی عسل، کم‌ترین میزان موم صرف می‌شود.

ـ یک مسأله‌ی تاریخی

آگاهی ما از این رویکرد اقتصادی به قرن چهارم پیش از میلاد بازمی‌گردد. در آن زمان، ریاضی‌دانی به نام «پاپوس» از اهالی اسکندریه، نوشت که زنبورها «یک دوراندیشی هندسی مشخص» دارند. اما در قرن هفدهم پس از میلاد، «راسموس بارتولین»، ریاضی‌دان دانمارکی ادعا کرد که حشرات هیچ نیازی به این‌گونه دوراندیشی‌ها ندارند. او گفت که شش‌ضلعی‌ها خودبه‌خود و در اثر فشار ناشی از تلاش هر زنبور عسل برای هرچه بزرگ‌تر درست کردنِ سلولِ خودش ساخته می‌شوند؛ درست همان‌گونه که وقتی چندین حباب را در یک لایه کنار هم قرار دهیم، ریخت و شکل شش‌ضلعی به خود می‌گیرند.
در سال 1917م./1296خ.، «دی‌آکری تامپسن»، جانورشناس اسکاتلندی، باز هم با استناد به رفتار حباب‌ها، ادعا کرد که کشش سطحی در موم نرم، دیواره‌های سلول را به تشکیل پیوندهای شش‌ضلعی سه‌لایه وامی‌دارد. گروهی به سرپرستی «کریستین پرک» نیز که در آن زمان در دانشگاه وارزبورگ آلمان بود، در سال 2004م./1383خ. نشان دادند که موم مایع تزریق‌شده در فضای میان یک آرایه‌ی شش‌ضلعی معمولی از چوب‌پنبه‌های استوانه‌ای، هنگامی که سفت و سرد شود، حالت شش‌ضلعی به خود می‌گیرد.

ـ موم گرم و مایع

این ایده را که زنبورها نخست سلول‌های استوانه‌ای می‌سازند و بعدها تبدیل به شش‌ضلعی می‌شود، در آغاز «چارلز داروین» پیشنهاد کرده بود؛ ولی او نمی‌توانست شواهد و نشانه‌های قانع‌کننده‌ای برای آن ارائه کند. «کاریهالو» توضیح می‌دهد که او و همکارانش ایده‌ی خود را از آزمایشی که پیش‌تر بر روی دسته‌ای از لوله‌های گرد پلاستیکی انجام داده بودند، گرفتند؛ که در آن آزمایش، هنگامی که لوله‌ها گرما دیدند و لرزانده شدند، سرانجام به شکل شش‌ضلعی درآمدند.

به این ترتیب، شاید چنین به نظر برسد که وقتی زنبورها خانه‌ی استوانه‌ای‌شکل خود را ساختند، دیگر کار خاصی برای انجام دادن ندارند. اما گویا آن‌ها سازندگان ماهری هیتند. برای مثال، آن‌ها می‌توانند سر خود به‌عنوان یک شاقول یا خط تراز به کار ببرند، و انحراف عمودیِ اندکی را که ممکن است سلول‌ها از افق پیدا کنند، اندازه گیری کنند، تا از بیرون ریختن عسل جلوگیری شود. همچنین، آن‌ها می‌توانند پهنای دیواره‌ها را نیز با دقت بسیار بالایی اندازه بگیرند. آیا باورکردنی‌ست که پس از این همه دقت، آن‌ها دیگر نقش فعالی در شکل‌گیریِ شش‌ضلعی‌ها از استوانه‌های ساخته‌شده نداشته باشند، و بگذارند که کشش سطحی کار را به پایان برساند؟

فیزیک‌دان و حباب‌شناسی به نام «دنیس ویایر» از ترینیتی‌کالج دوبلین، بر این گمان است که به‌احتمال زنبورها در این بخش هم نقش کلیدی دارند، هرچند که «کشش سطحی هم باید نقشی داشته باشد».
ویایر می‌افزاید: «اگر دمای درونی زنبورها برای روان شدنِ موم کافی‌ست، دمای عسل آماده‌شده‌ی آن‌ها هم همواره نزدیک به دمای روان شدنِ موم خواهد بود. در نتیجه، موم در آستانه‌ی ذوب شدن و روان گشتن قرار خواهد گرفت. این شاید بیش از آن که دستاورد باشد، یک بلا برای آن‌ها باشد».

برگرفته از :
«خبرآنلاین» (www.khabaronline.ir)
28 تیر 1392
برگردان و تنظیم : مجید جویا
وبرایش : امیریاشار فیلا