با کلیک بر روی تصویر، مطلبی دیگر مرتبط با موضوع، در دسترس شما خواهد بود.یکم دی هنگامه‌ی انقلاب زمستانی و آغاز زمستان در نیم‌کره‌ی شمالی‌ست. اخترشناسان چندین دهه است که چشم‌به‌راهِ این روز هستند، نه برای انقلاب زمستانی، بلکه به دلیل نمایشی که سیاره‌ها پس از غروب خورشید برپا خواهند کرد. در این روز دو غولِ سامانه‌ی خورشیدی، هرمز (مشتری) و کیوان (زحل) از نگاهِ بیننده‌ی زمینی در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. ستاره‌شناسان این رخداد را «همنزدی بزرگ» یا «مقارنه‌ی اکبر» می‌نامند. زیرا در این رخداد، هرمز و کیوان با چشم برهنه یا نامسلح، به‌صورت یک جرم مشاهده خواهند شد.
شامگاهِ یکم دی ۱۳۹۹ هرمز و کیوان دوره‌ی ۲۰ساله‌ی همنزدی یا مقارنه‌ی خود را کامل می‌کنند. این دوره‌ی ۲۰ساله ناشی از دوره‌ی تناوب مداریِ ۱۱.۸۶ساله‌ی هرمز و ۲۹.۵ساله‌ی کیوان است. رصد، ثبت یا عکاسی از این رخداد می‌تواند یکی از شگف‌انگیزترین رخدادها برای اخترشناسانِِ غیرحرفه‌ای باشد. نزدیک‌ترین موقعیتِ این همنشینی یکم دی ۱۳۹۹ رخ می‌دهد. در این هنگام، هرمز و کیوان در حدود ۳۰ درجه‌ایِ خورشید در صورت‌فلکی جَدی (از صورفلکی منطقة‌البروج) قرار دارند. جدایی این دو در این روز به ۶.۱ دقیقه‌ی کمانی می‌رسد. آیا خواهید توانست این دو را با چشم غیر مسلح تفکیک کنید؟ شاید شنیده باشید که در گذشته برای آزمودنِ بینایی افراد، ستاره‌های «عناق» و «سها» در صورت فلکی دب‌اکبر را به کار می‌بردند. جدایی زاویه‌ایِ این دو، ۱۱.۸ دقیقه‌ی کمانی است. بنابراین، آشکار است که برای تفکیک و تمییز هرمز و کیوان در این شب، با چه چالشی روبه‌رو خواهید بود.
چالش دیگری نیز در این میان هست: پس از غروب خورشید، مشتری و زحل فقط ارتفاعی حدود ۲۰ درجه دارند و حدود ۲ ساعت پس از خورشید غروب می‌کنند. پس فرصت کمی برای رصد می‌ماند. از این رو، جایی که برای رصد برمی‌گزینید، باید افق غربی بازی داشته باشد، تا بتوانید از زمان بیشینه‌ی بهره را ببرید. اما به شرط صاف بودنِ هوا از همه‌ی پهنه ایران می‌توان این رخداد را دید. البته بخشی از ماجرا هم به سود شما رصدگران است: هر دو سیاره در زمینه‌ی آسمانِ گرگ‌ومیش شامگاهی بسیار درخشان و چشمگیر هستند. قدر هرمز ۱.۹۷- است و قدر کیوان نیز ۰.۶۳ است. آخرین باری که همنزدیِ این دو سیاره رخ داد، ۸ خرداد ۱۳۷۹ بود. در آن هنگام جدایی زاویه‌ای آن‌ها از یکدیگر حدود ۱ درجه‌ی کمانی و جدایی آن‌ها از خورشید تنها ۱۵ درجه بود که باعث می‌شد فقط حدود ۴۵ دقیقه پیش از طلوع خورشید طلوع کنند که مشاهده‌ی پدیده‌ی همنزدی را سخت می‌کرد.
با کلیک بر روی هر تصویر، مطلبی دیگر مرتبط با موضوع، در دسترس شما خواهد بود.تاریخچه‌ی مقارنه‌های کیوان و هرمز
آخرین باری که این دو سیاره تا این اندازه به یکدیگر نزدیک شده بودند، ۲۵ تیرماه سال ۱۰۰۲ خورشیدی. (عصر شاه‌عباس) بوده. در آن زمان جدایی زاویه‌ایِ دو سیاره حدود ۵.۳ دقیقه‌ی کمانی بود و جدایی آن‌ها از خورشید نیز فقط ۱۳ درجه بوده، که این فاصله‌ی کم موجب می‌شده تا حدود ۴۵ دقیقه پس از غروب خورشید، هرمز و کیوان نیز غروب کنند و فرصتِ چندانی برای دیدنِ آن‌ها نماند.
آخرین باری که «همنزدی بزرگ» با چنین جدایی زاویه‌ایِ کوچکی رخ داده، ۱۳ اسفند ۶۰۴ خورشیدی (عصر خوارزمشاهیان) بوده. در آن زمان جدایی زاویه‌ایِ کیوان و هرمز حدود ۵ دقیقه‌ی کمانی بوده و جدایی آن‌ها از خورشید نیز حدود ۴۸ درجه بوده که فرصتِ بسیار خوبی برای مشاهده‌ی پدیده‌ی همنزدی در اختیار اخترشناسانِ آن دوره می‌گذاشته؛ هر چند که در آن زمان، نبود تلسکوپ سبب می‌شده تفکیک این دو از یکدیگر را بسیار دشوار باشد. البته ۳۰ بهمن‌ماه ۱۳۳۹ نیز همنزدیِ کیوان و هرمز با جدایی زاویه‌ای ۱۳.۷ دقیقه کمانی رخ داده، که جدایی آن‌ها از خورشید حدود ۳۴ درجه بوده.
یکی از پُرآوازه‌ترین، اسطوره‌ای‌ترین و تاریخی‌ترین «همنزدی‌های بزرگ» تاریخ، احتمالاً ستاره‌ی بیت‌الحم بوده: سه مغ ایرانی بر پایه‌ی پیش‌بینی زرتشتِ پیامبر، به سوی فلسطین شتافتند تا زاده شدنِ عیسی مسیح را گرامی بدارند و برای پیامبر تازه هدایایی از سوی ایرانیانِ زرتشتی ببرند. گفته شده که راهنما و نشانِ آن‌ها برای رخدادِ زاده شدنِ مسیح، پدیدار شدنِ ستاره یا جرمی درخشان در آسمان بوده. بی‌شک ایرانیان در آن زمان توان محاسبه و پیشگوییِ رخ دادنِ «همنزدی بزرک» را داشته‌اند و از تاریخ وقوع آن آگاه بوده‌اند. این «مقارنه‌ی اکبر» از نوع سه‌گانه بوده: مقارنه یا همنزدیِ سه‌گانه زمانی رخ می‌دهد که دو سیاره در حوالی مقابله باشند و به دلیل حرکت رجعی در بازه‌ای چندماهه سه بار از کنار یکدیگر بگذرند. این مقارنه در سال ۷ پیش از میلاد، در ۴ ژوئن (۱۴ خرداد)، ۲۴ سپتامبر (۲ مهر) و ۱۴ دسامبر (۲۴ آذر) رخ نموده‌اند (محاسبات تقریبی).
دلیل مقارنه
همان‌گونه که در آغاز گفتیم، دلیل این چرخه‌ی ۲۰ ساله، دوره‌ی تناوب سیاره‌های هرمز و کیوان است. کیوان که کندتر به گِردِ خورشید می‌گردد، هر ۲۹.۴ سال مدار خود به گردِ خورشید را کامل می‌کند. هرکز هم هر ۱۱.۸۶ سال مدار خود را کامل می‌پیماید. بنابراین، در واقع هرمز است که هر ۱۹.۸۵ سال خود را به نزدیکی کیوان می‌رساند. هر «همنزدی بزرگ» با فاصله ۱۱۷ درجه‌ای از مکانِ همنزدیِ پیش از آن در آسمان رخ می‌دهد. همچنین، هر همنزدی پس از ۸۰۰ دوباره در همان جای پیشین از آسمان رخ می‌دهد. همنزدیِ یکم دی ۱۳۹۹ مشابه با مقارنه‌ای است که ۷۹۶ سال پیش رخ داد.
رصد و پایش همنزدی
لحظه‌ی دقیق همنزدیِ هرمز و کیوان ساعت ۱۶:۵۲ روز دوشنبه، یکم دی‌ماه ۱۳۹۹ است، اما در ساعت ۲۱:۴۰ به نزدیک‌ترین فاصله‌ی زاویه‌ای خواهند رسید که در هیچ‌کدام از این دو زمان نمی‌توانیم این دو سیاره را ببینیم. به‌ترین هنگام برای رصد وقتی‌ست که حدود ۴۵ دقیقه از غروب خورشید گذشته باشد. در این زمان در ارتفاع ده درجه‌ایِ افق جنوب‌غربی به دنبال این مشتری و زحل بگردید. که البته هر دو را به صورت یک جرم نورانی خواهید دید.
به‌ترین کار، دنبال کردن و ثبت حرکت این دو از یک هفته پیش و تا یک هفته پس از همنزدی است تا گزارش کاملی از این رویداد برای آیندگان ثبت کرده باشید. البته در ۲۶ و ۲۷ آذر نیز کمانِ جوانِ ماه در کنار این دو سیاره در دیدِ بیننده‌ی زمینی بود که می‌توانست چشم‌اندازی زیبا برای عکاسی باشد.
برای تفکیک دو سیاره از یکدیگر، دست‌کم به تلسکوپی کوچک یا دوربین دوچشمی نیاز دارید. با بزرگ‌نمایی حدود ۵۰ برابر می‌توانید به خوبی هر دو سیاره را مشاهده کنید. در این بزرگ‌نمایی می‌توانید حلقه‌ی کیوان و بزرگ‌ترین ماهِ آن (یعنی «تایتان») و ماه‌های گالیله‌ایِ هرمز را ببینید. وضعیت ماه‌های گالیله‌ایِ هرمز در ساعت ۱۸ به صورت شکل زیر است. قمر «آیو» در ساعت ۱۷:۴۴ از داخل سایه‌ی هرمز بیرون می‌آید. اگر در این ساعت شرایط رصدی مناسبی داشته باشید، می‌توانید این رخداد را نیز همزمان با همنزدی ثبت کنید.
همنزدیِ آینده‌ی هرمز و کیوان، ۱۲ آبان ۱۴۱۹ و ۱۹ فروردین ۱۴۳۹ خورشیدی خواهد بود. جدایی دو سیاره در این دو مقارنه حدود ۱.۱ درجه خواهد بود، که حدود ۱۱ برابر بیش‌تر از همنزدیِ ۱ دی ۱۳۹۹ است. در واقع، مقارنه‌ی ۱۳۹۹ بسیار نزدیک و ویژه است. در حالت‌هایی بسیار ویژه، «همنزدی بزرگ» چُنان نزدیک است که هرمز مستقیماً از برابر کیوان گذر می‌کند. پدیده‌ای را که در آن، هرمز بخشی از کیوان را بپوشاند، گذر (Transit) می‌نامند. حالت و هنگامی را که هرمز به‌طور کامل کیوان را بپوشاند، اختفا (Occultation) می‌نامند. در طی ده هزار سال آینده، دو گذر در ۲۸ بهمن ۶۹۱۶ و ۷ اسفند ۸۰۵۲ و یک اختفا در ۲۷ خرداد ۶۹۲۰ رخ خواهند داد.
انقلاب زمستانی
انقلاب زمستانی سال ۱۳۹۹ در ساعت ۱۳:۳۴ روز دوشنبه اول دی ماه رخ می‌دهد. در هنگام انقلاب زمستانی، خورشید کم‌ترین میل سالانه‌ی خود را در آسمان را می‌پیماید. طول روز در یکم دی‌ماه ۱۳۹۹، ۹ ساعت و ۳۴ دقیقه خواهد بود.برگرفته از : ـ وبگاه «اورانوس»، پایگاه خبری نجوم و علمویرایش و بازنگاری: امیریاشار فیلا
|
|
