■ هنگامی که ناهید، خرامان، رهسپار دل خورشید می‌شود بخش عمومی

از واپسین گذر ناهید هشت سال گذشته است؛ اما انگار همین دیروز بود که ناهید همچون خالی بر چهره و گونه‌ی زیبای خورشید نشست و دل هزاران عاشق نجوم را با خودش به آسمان‌ها برد. حالا دوباره قرار است ایزدبانوی زیبایی، قرار و دیداری با مهر فروزان داشته باشد.

 

 

پیرمرد ایمان داشت که حساب و کتابش درست است، اما درد نگاه کردنِ مداوم به خورشید از میان آبگینه‌ی دوداندود، دیگر چشمان فرتوتش را خسته، و اشک بر چهره‌اش روان کرده بود. خورشید دیگر داشت غروب می‌کرد و وقت تنگ بود. اندک‌اندک داشت خودش را آماده می کرد که بپذیرد شاید محاسباتش خطایی داشته و شاید آن‌هایی که می‌گفتند همه‌ی کائنات روی گردونه‌ی سپهر قرار دارد، درست بگویند.

برای چند لحظه چشمانش را بست و با پشت انگشتانِ اشاره دو چشمش را مالید تا بلکه از درد آن‌ها بکاهد. نیک می‌دانست که نور خورشید دارد بینایی‌اش را می گیرد؛ اما برای او که زندگی‌اش را وقف دانش کرده بود، شوق دیدنِ آن پدیده‌ی دیریاب، راه را بر هر اندیشه و احتیاطی می‌بست. بار دیگر چشمهایش را تنگ کرد و آبگینه‌ی دوداندود را بر چهره گذاشت و چشمانش را به خورشید سپرد... تا این که ناگهان گل از گلش شکفت: او داشت یکی از
نشانه‌های بزرگِ آفریدگارش را با چشم خود می‌دید؛ ناهید داشت خرامان پا بر قلب خورشید می‌گذاشت.

این رصد تاریخی که در فصل «هیأتِ» مجموعه‌ کتاب‌های 18جلدیِ «شفا» و به قلم دانشمند و نابغه‌ی بزرگ و بی‌همتای ایرانی، پورسینا ثبت و ضبط شده است، یکی از قدیمی‌ترین اسناد تاریخ بشر از گذر سیاره‌ی ناهید از برابر خورشید به شمار می‌رود. برای پی بردن به ارزش علمی این رصد، کافی‌ست بدانید که ثبتِ پذیرفتنی و قابل‌قبولِ بعدی، هزار سال پس از آن و در زمانه‌ای که تلسکوپ اختراع شده بود، انجام پذیرفت.

 

 

زمین سومین سیاره‌ی سامانه‌ی خورشیدی است. پیش از زمین، به‌ترتیب دو سیاره‌ی تیر (عطارد) و ناهید (زهره) قرار دارند که در دانش اخترشناسی آن‌ها را سیاره‌های درونی می‌نامند؛ چون در درونِ مدار زمین به گِرد خورشید هستند. قرار گرفتن دو سیاره‌ی تیر و ناهید میان زمین و خورشید، باعث می‌شود که هر از چندی ساکنانِ
سیاره‌ی زمین، شاهد و بیننده‌ی گذر یکی از آن‌ها از برابر گِرده‌ی خورشید باشند.

اما فاصله‌ی دور این دو سیاره از زمین، کوچکی آن‌ها در سنجش با گِرده‌ی بسیار بزرگِ خورشید، و نور شدید این ستاره باعث می‌شود که پدیده‌ی گذرهای سیاره‌ای، به گونه‌ای دیگر و متفاوت با کسوف (که گذر ماه از میانه مسیر نور خورشید به زمین است)، به چشم زمینیان بیاید. راستش را بخواهید، اگر ندانید که ناهید قرار است از برابر خورشید بگذرد، اصلاً متوجه آن هم نخواهید شد.

اما این رویدادِ باشکوه، رخدادی نیست که هر سال و یا حتا هر ده سال یک‌بار رخ دهد که بشود دیدنِ آن را به بار دیگر موکول کرد. با هم‌سنجی سرعت چرخش ناهید و زمین به گِرد خورشید و با توجه به فاصله‌ی این دو سیاره از ستاره‌ی درخشانِ سامانه‌ی خورشیدی، درمی‌یابیم که گذر ناهید از برابر خورشید، در دوره‌های زمانی همانند و همسان رخ نمی‌دهد.

واپسین گذر ناهید نزدیک به هشت سال پیش رخ داد، که نخستین گذر این سیاره پس از اختراع رایانه به شمار می‌رفت. گذر بعدی اما تا 105 سال دیگر رخ نخواهد داد. بنابراین، فرصتِ نگاه کردن به سیاره‌ای که به گفته‌ی پورسینا همچون خالی بر گونه‌ی خورشید می‌نشیند، بختی‌ست که به گمانِ نزدیک به یقین، فرزندانِ ما نیز از آن بی‌بهره خواهند بود. پس پیشنهاد می‌کنیم این بخت بزرگ را از دست ندهید.

چهارشنبه‌ی همین هفته، هفدهم خرداد ۱۳۹۱، از هنگامی که خورشید در ایران طلوع می‌کند، تا نزدیک به ساعت 9:30 صبح می‌توانید نظاره‌گر دو بخش پایانی گذر ناهید باشید. بخش آغازین گذر هنگامی رخ می‌دهد که در آسمانِ ایران هنوز ستاره‌ها می‌درخشند و خورشید رخشندگی هرروزه‌اش را از سر نگرفته است.

در تهران، همچون همیشه تا دلتان بخواهد برنامه برای رصد گذر ناهید برنامه‌ریزی شده است. مرکز علوم و ستاره‌شناسی تهران در شمال تهران، و برج میلاد در مرکز این شهر، برنامه‌های خود را برای رصد اعلام کرده‌اند. مشهد، بیرجند، کیش، اصفهان، شیراز، تبریز و تقریباً هر شهری که یک گروه نجومی کوچک دارد نیز برای صبح چهارشنبه برنامه دارند. در این زمینه و برای به دست آوردنِ آگاهی‌های بیش‌تر می‌توانید سری به onblur=Out(this); onfocus=Over(this); href="http://www.asiac.ir/">وبگاه شاخه‌ی آماتوری انجمن نجوم ایران بزنید.

ناگفته پیداست که رصد گذر ناهید از هر نقطه‌ای بر روی سیاره‌ی زمین، چشم‌انداز ویژه‌ی خود را دارد: یکی ناهید را می‌بیند که از بالا وارد صحنه‌ی گِرد و فروزانِ خورشید می‌شود و از میانه‌ی خورشید بیرون می‌رود؛ و دیگری گذر ایزدبانوی زیبایی را این‌گونه خواهد دید که از میانه وارد می‌شود و از گوشه‌ی پایین خورشید بیرون می‌رود. این موضوع، نتیجه‌ی یک اصل ساده‌ی هندسی است که بر پایه‌ی آن، منظر متفاوت و
دیگرگونه‌ی بینندگانِ گوناگون از یک رویداد واحد همچون گذر ناهید، در شکل زیر توضیح داده شده است.

 

 

آنچه مسلم است، این است که ما که از ایران گذر را رصد می‌‌کنیم، تماس‌های یکم و دوم را که به مماس شدنِ گِرده‌ی سیاره‌ی ناهید از بیرون و درون بر قرص خورشید گفته می‌شود، نخواهیم دید؛ چون زمانی رخ خواهند داد که خورشید هنوز در ایران طلوع نکرده است. اما نباید بختِ دیدنِ گام‌های سوم و چهارم گذر را از دست بدهیم.

رصد گذر ناهید هر چند در ظاهر تماشای ساده‌ی یک پدیده‌ی نجومی دیریاب به نظر می‌رسد، در واقع فرصت و آزمایشگاهی بی‌مانند برای ستاره‌شناسان و سیاره‌شناسان سراسر جهان است، تا با اندازه‌گیری‌های ساده و دقیق، بسیاری از پارامترهای اتمسفری، مداری و فیزیکی سیاره‌ی ناهید را بسنجند و به دست بیاورند. اگر شما هم دوستدار به انجام رساندنِ یک بررسی علمی و پژوهش‌بنیاد در این زمینه هستید، حتماً در بخش‌های
گوناگونِ وبگاه شاخه‌ی آماتوری انجمن نجوم ایران و وبگاه گروه خاورمیانه‌ی آیوتا گشت و گذاری داشته باشید.

همین امروز هم سری به روزنامه‌فروشی محله‌ی خود بزنید و تازه‌ترین شماره‌ی ماهنامه‌ی «نجوم» را که بخشی ویژه با نام جالب «گذرنامه» را به این پدیده‌ی دیریاب اختصاص داده، بخرید و در این دو ـ سه روزی که تا چهارشنبه مانده، آن را با دقت بخوانید، تا آماده‌ی آماده به تماشای خرامیدن ناهید از برابر خورشید بنشینید.

 

 

 

برگرفته از : پایگاه اینترنتی «دانش فضایی»

www.spacescience.ir

ویرایش : امیریاشار فیلا

 

برای آگاهی‌های بیش‌تر در همین زمینه :

http://filaa.iiiwe.com/phenomenon_venus_transits_sun

http://www.asiac.ir

www.nojum.ir

http://www.nightsky.ws

http://www.hamshahrionline.ir/news-170733.aspx

http://adibcenter.com