از سال 1382 (2003) به این سو، در راستای فراهم آوردنِ زمینه‌ی جلوه‌گر شدنِ زیبایی‌های شگفتِ آسمانِ شب و ستودنِ نظام طبیعی شبانه‌روز، همه‌ساله 24 تا 30 فروردین (13 تا 19 آوریل) «هفته‌ی جهانی آسمان تاریک» (International Dark Sky Week) نامیده شده است.
ایده‌ی این نام‌گذاری و داشتن مناسبتی سالانه برای نکوهش آلودگی نوری، نخستین بار در سال 2003 در ذهن نوجوانی آمریکایی به نام «جنیفر بارلو» (Jennifer Barlow) جرقه زد. او که در آن هنگام دانش‌آموز دبیرستان بود، آرزوی خود را نخست با دوستان و همسایگانش در میان گذاشت؛ اما اندک‌اندک این جنبش با افزایش شمار پشتیبانان، دوست‌داران و فعالانش، خیزشی بزرگ و جهان‌گیر شد.
پیام «جنیفر» به جهانیان این بود: «من دوست دارم همه‌ی مردم شگفتی‌های آسمان شب را بی مزاحمتِ آلودگی نوری ببینند. چرا که جهان پیرامون ما دریچه‌ای است به گذشته و چشم‌انداز ماست به آینده. من می‌خواهم به نگه‌داریِ آن کمک کنم.»
با انتشار یافتن این پیام و همه‌گیر شدنِ آرام‌آرامِ تأثیرش، «پاس‌داشت آسمان تاریک» در آغاز شبی از سال بود که مردم آمریکا برای دیدنِ ستاره‌های بیش‌تر و شاید کهکشان راه شیری از درون شهرها، چراغ‌های سکونتگاه‌های خود را خاموش می‌کردند و به تماشای این طبیعتِ ازیادرفته می‌نشستند. اما اندک‌اندک این روز/شب ملی با تأیید انجمن جهانی آسمان تاریک (IDA) و انجمن اخترشناسی آمریکا (AAS)، تبدیل به یک روز/شب جهانی و سپس تبدیل به «هفته‌ی جهانی آسمان تاریک» شد.
این هفته هر سال با نخستین ماه نو در آوریل آغاز می‌شود که امسال نیز از 13 تا 19 آوریل (24 تا 30 فروردین‌ماه) در سراسر جهان برگزار می‌شود. هدف از برگزاریِ «هفته‌ی آسمان تاریک»، آگاهی‌رسانی همگانی درباره‌ی زیان‌های آلودگی نوری است، که در قالب برگزاری کارگاه و رصد شبانه و گاه سخن‌رانی‌هایی جذاب در زمینه‌ی نقش نور در جهان پیرامون ما برگزار می‌شود؛ موضوعاتی همچون: رنگین‌کمان چی‌ست؟ دلیل چشمک ستاره‌ها، چرا آسمان آبی‌ست؟، تأثیر آلودگی نوری بر تندرستی، تأثیر آلودگی نوری بر جانوران، آلودگی نوری و اتلاف انرژی، نقش نورپردازی در امنیت و بزه اجتماعی، میراث آسمان شب، راهکارهای عملی برای کاستن از آلودگی نوری، و... .
این برنامه‌ها گرد این سه محور برگزار می‌شوند:
1. پدید آوردن فرصتی الهام‌بخش برای تماشای آسمان شب و ارج نهادن و پاس داشتنِ زیبایی‌های شگفتی‌برانگیز آن؛
2. آگاه‌سازیِ مردم و افزایش دانش همگانی درباره‌ی پیامدهای زیان‌بار آلودگی نوری؛
3. تشویق مردم به گام برداشتن در راستای کاهش آلودگی نوری.
امسال با توجه به این که سازمان ملل متحد سال 2015 میلادی را «سال جهانی نور و فن‌آوری‌های نوری، بزرگداشت دستاوردهای دانش نور، کاربردهای آن و کمک آن به بشریت» نامیده است، برنامه‌های «هفته‌ی جهانی آسمان تاریک» نیز به‌گونه‌ای ویژه برگزار می‌شوند که آشکارترین نمود آن، اختصاص دادن شعارهایی برای تک‌تکِ روزهای این هفته است:
ـ شعار روز نخست، دوشنبه، 13 آوریل (23 فروردین ) : «دلیل اهمیت آلودگی نوری»
برنامه‌ی پیش‌بینی‌شده : نگاهی بنیادین به آلودگی نوری، با این رویکرد که این آلودگی چی‌ست و چه‌گونه رخ می‌دهد.
ـ شعار روز دوم، سه‌شنبه، 14 آوریل (24 فروردین) : «آسیب‌های زیست‌محیطی آلودگی نوری»
برنامه‌ی پیش‌بینی‌شده : بررسی این که آلودگی نوری چه‌گونه جانوران و اکوسیستم‌ها را در معرض خطر قرار می‌دهد.
ـ شعار روز سوم، چهارشنبه، 15 آوریل (25 فروردین) : «تأثیرهای آلودگی نوری بر تندرستی انسان»
برنامه‌ی پیش‌بینی‌شده : بررسی این که چرا نور در شب برای تندرستی انسان زیان دارد.
ـ شعار روز چهارم، پنج‌شنبه، 16 آوریل (26 فروردین) : «هدررفتِ انرژی در پی آلودگی نوری»
برنامه‌ی پیش‌بینی‌شده : بررسی این که آلودگی نوری تا چه اندازه سرمایه و انرژی را به هدر می‌دهد و در تغییرات نامطلوب آب‌وهوا نقش دارد.
ـ شعار روز پنجم، آدینه، 17 آوریل (27 فروردین) : «آلودگی نوری و موضوع امنیت اجتماعی و بزه‌کاری)
برنامه‌ی پیش‌بینی‌شده : بررسی این که چرا نور زیاد امنیتِ ما را کاهش می‌دهد.
ـ شعار روز ششم، شنبه، 18 آوریل (28 فروردین) : «ستاره‌ها میراث ما هستند»
برنامه‌ی پیش‌بینی‌شده : بررسی و بیان این که چرا آسمان شب برای بشریت دارای ارزش و اهمیتِ بسیار است.
ـ شعار روز هفتم، یک‌شنبه، 19 آوریل (29 فروردین) : «هنگام آن است که دست‌به‌کار شویم»
برنامه‌ی پیش‌بینی‌شده : بررسی و بیان این که چه‌گونه می‌توان در راستای کاهش آلودگی نوری کارهایی آسان، زودبازده و نتیجه‌بخش انجام داد.
ـ نمونه‌هایی از تأثیرهای زیان‌بار آلودگی نوری بر جانوران و محیط زیست :
بررسی‌ها نشان داده‌اند که نور مصنوعی در شب، اثرات زیان‌آور و مرگباری بر بسیاری از جانوران (همچون دوزیستان، پرندگان، پستان‌دارن، حشرات و گیاهان) دارد. نور مصنوعی، اکوسیستم‌های جهان را مختل می‌کند. برای مثال، پستان‌دارانِ شبانه در طول روز می‌خوابند و شب‌هنگام فعالیت می‌کنند. آلودگی نوری سبب تغییر محیط زیستِ مناسبِ فعالیت این جانوران در شب می‌شود. از سویی، وجود نور در شب باعث می‌شود که این موجودات نتوانند از دید شکارچیان‌شان پنهان شوند که تهدید بزرگی برای اکوسیستم است.
نمونه‌ای دیگر، زادآوریِ دوزیستانی مانند قورباغه و وزغ است که در شب انجام می‌گیرد. نور مصنوعی این فرآیند را مختل می‌کند و سبب کاهش جمعیت این جانوران می شود.
نمونه‌ی دیگر، زندگی لاک‌پشت‌های دریایی است که در اقیانوس می‌زیند؛ ولی تخم‌گذاریِ آن‌ها در شب و در خشکی کرانه‌ی دریاست. لاک‌پشت‌های نوزاد به‌طور طبیعی با نور افق راه دریا را پیدا می‌کنند و زیستگاه‌شان را می‌یابند. وجود آلودگی نوری سبب اشتباه این نوزادان در راه‌یابی می‌گردد و باعث می‌شود از اقیانوس دور شوند و بمیرند. هر سال تنها در فلوریدا میلیون‌ها نوزاد لاک‌پشت به این علت جان خود را از دست می‌دهند.
آلودگی نوری تأثیر بزرگی نیز بر زندگی پرندگان، به‌ویژه فرآیند کوچیدن‌شان دارد: نور مصنوعی سبب می‌شود که پرندگان بسیار زود یا بسیار دیر کوچ کنند و وضعیتِ آرمانی آب‌وهوایی را از دست بدهند، و نیز خوراکی درخور برای زنده ماندن پیدا نکنند. آلودگی نوری همچنین سبب سرگردانی پرندگان می‌شود و جمعیت آنان را با خطر روبه‌رو می‌کند. بسیاری از گونه‌های پرندگان نیز به‌خاطر آلودگی نوری نمی‌توانند از گزند شکارچیان در امان بمانند.
در هفته جهانی آسمان تاریک، بیایید ما هم با خاموش کردنِ چراغ‌های اضافی به جمع محافظان آسمان تاریک و طبیعی بپیوندیم.
برگرفته از :
ـ
lightpollution.irـ
iraneconomist.comـ
imna.irـ
irna.ir بازنویسی، ویرایش و یکپارچه‌سازی :
امیریاشار فیلا 
