دویست و شصت و پنج سال پیش در چنین روزهایی ـ 28 یا 30 خرداد سال 1126 خورشیدی ـ با کشته شدنِ نادرشاه افشار به دست گروهی از سپاهیانِ خودش، سرزمین ایران که پس از مدت‌ها به زیر یک درفش، یکپارچه و نیرومند شده بود، بار دیگر از هم پاشید و بی‌سر و سامان شد.
نادرقلی، ملقب به «تهماسب‌قلی‌خان» و مشهور به «نادرشاه»، از نام‌دارترین پادشاهانِ ایرانِ پس از اسلام است که سرکوب افغان‌های شورشی و بیرون راندنِ متجاوزانِ عثمانی و روسیه از کشور و بازیابی استقلال ایران و نیز فتح هندوستان و ترکستان و جنگ‌های پیرزومندانه‌اش، سبب شهرتِ فراوانش شد. به او در اروپا لقب «آخرین جهان‌گشای شرق» و «ناپلئون ایران» نیز داده‌اند.
نادرشاه افشار در سال 1067 خورشیدی در ایل افشار در «درگز» خراسان دیده به جهان گشود. اَفشار یا اوشار یکی از ایل‌های بزرگی بود که در زمان شاه‌اسماعیل صفوی همراه با شش ایل بزرگِ دیگر، از آناتولی عثمانی به ایران آمدند و پایه‌های سلسله‌ی صفوی را بنیاد گذاردند. این ایل به دو شاخه‌ی بزرگ بخش مىشد: یکى «قاسملو» و دیگرى «ارخلو» یا «قرخلو»؛ نادرشاه افشار از شاخه‌ی دوم بود. طایفه‌ی «قرخلو» را شاه‌اسماعیل از آذربایجان به خراسان کوچاند و در شمالِ آن سرزمین، در نواحى ابیورد و درگز و باخرز تا حدود مرو مسکن داد؛ تا سدی در برابر ازبکان و ترکمانانِ مهاجم باشند. شمار فراوانی از این ایل‌ها در زمان شاه‌عباس اول در ایل شاه‌سون ادغام شدند.
در زمانی که صفویان با شورش افغان‌ها از هم پاشیده بودند و کشور در معرض تجاوز دشمنان درونی و بیرونی بود، عثمانی‌ها ازغرب و روس‌ها از شمال و اعراب از جنوب و ترکمانان از شرق، سرگرم تاخت‌وتاز و قتل و غارت و چپاولِ ایران بودند، نادر وضعیتِ حاکمیتِ کشور را سامان داد.
در عهد نادر، متجاوزان به کشور و دشمنان، از سوی او سرکوب شدند و کشور اندکی از قدرت و توان گذشته‌ی خویش را در پاسداری از مرزها و اعمال قدرتِ یک حکومت مقتدر مرکزی بر سراسر میهن، بازیافت. ترکمانان و ازبکان نیز به ماوراءالنهر عقب‌نشینی کردند.
بناهایی که به دستور نادرشاه در خراسان ساخته شده‌اند، همچون کلات نادری و کاخ خورشید از آثار مهم بازمانده از آن دوران هستند.
نادر از فرمان‌روایانی بود که برای واپسین بار کشور ایران را به گستره‌ی طبیعی فلات ایران رسانید و با تدارکِ کشتی‌های عظیم جنگی، کوشید تا استیلای حقوق تاریخی کشور را بر آب‌های شمال و جنوب تثبیت کند. در عهد او به سپاه و تأمین نیرو بسیار توجه می‌شد. نادر همچنین اقوام ایرانی را در زیر پرچم ایران، متحد، منسجم و یکپارچه کرد، و بار دیگر ایران نیرومندترین و مقتدرترین کشور آسیا شد. شهرها یا ولایاتِ ایران در دوره‌ی نادرشاه به این شرح بودند: آذربایجان، افغانستان، بلوچستان (پاکستان کنونی)، ترکمنستان، گرجستان، داغستان، بحرین، قطر، کشمیر و... .
نادرشاه در سال ۱۷۴۲م. «جان التون»، دریانورد بریتانیایی مقیم سن‌پترزبورگ را به‌رغم کارشکنی روس‌ها و انگلیسی‌ها، برای ساختن کشتی جنگی به خدمت گرفت. «التون» در ژانویه‌ی ۱۷۴۳م. با سِمت دریاسالاری به ریاست کشتی‌سازیِ ایران گماشته و به «جمال‌بیگ» ملقب شد. با همه‌ی دشواری‌های اجرایی و سیاسی، با حمایت‌های نادرشاه و تلاش‌های «التون»، نخستین ناو ایران مجهز به بیست عراده توپ به نام «نادرشاه» در کرانه‌ی گیلان به آب انداخته شد. پس از آن، به موجب فرمانی که پادشاه ایران صادر کرد، همه‌ی کشتی‌های روسی موظف بودند به پرچم این ناو نوین سلام دهند.
با افول دولت نادری، سرزمین پهناور فلات ایران که پس از مدت‌ها به زیر یک درفش درآمده و رنگ یگانگی و یکپارچگی به خود دیده بود، از هم پاشید.
چهره‌نگاشته‌ای از نادرشاه، که از روی خودش کشیده شده و در موزه‌ی ویکتوریا و آلبرت در لندن است.
نادرشاه
نادرشاه و فرزندانش
شمشیر جواهرنشانِ نادر، بخش کوچکی از جواهرات نادر است که اکنون در اختیار قسمت جواهرات بانک مرکزی ایران است.
ـ آرامگاه نادرشاه
آرامگاه نادرشاه، بنایی‌ست در مجموعه‌ی باغ‌موزه‌ی نادری در شهر مشهد، که به یادبود نادرشاه افشار در سال ۱۳۴۲ خورشیدی از سوی استاد هوشنگ سیحون طراحی و ساخته شد.
نادرشاه در هنگام حیات خود، دستور ساخت آرامگاهی کوچک در «بالا خیابان» مشهد را داده بود. این آرامگاهِ کوچک در سال ۱۱۴۵ هجری‌قمری در کنار چهارباغ شاهی و روبه‌روی حرم امام رضا از خشت و گل ساخته شد. قوام‌السلطنه در اواخر عهد قاجار (۱۲۹۶ خورشیدی) در محل یکی از مقابر ویران‌شده‌ی نادری، آرامگاه تازه‌ای برای او ساخت و استخوان‌های او از تهران به مقبره‌ی یادشده برده شد. بنای تازه که در محل کنونی آرامگاه وی قرار داشت، مدتی برپا بود، تا این که انجمن آثار ملی ایران در سال ۱۳۳۵ خورشیدی درصدد برآمد آرامگاهی درخور شأن نادرشاه برای وی در همان محل مقبره‌ی ساخته‌ی قوام‌السلطنه بسازد. این کار از سال ۱۳۳۶ خورشیدی آغاز شد و در سال ۱۳۴۲ به پایان رسید. ساختمان تازه‌ی آرامگاه نادرشاه افشار در تاریخ ۱۲ فروردین‌ماه سال ۱۳۴۲ با حضور محمدرضا پهلوی و به همت انجمن آثار ملی ایران، در باغ نادری بازگشایی شد.
اداره‌ی این موزه هم‌اکنون با سازمان میراث فرهنگی‌ست. در اواخر سال ۱۳۸۶ خورشیدی باغ‌موزه‌ی نادری که بر پایه‌ی طرح نوین بهسازی بازنگری شده و تعمیراتی در فضاهای درونی آن انجام پذیرفته بود، پس از شش ماه تعطیلی، دوباره بازگشایی شد.
درباره‌ی آرامگاه نادرشاه فیلمی هم در سال ۱۳۸۹ به کارگردانی علی حسن‌زاده ساخته شده است.
ـ مجموعه‌ی باغ‌موزه‌ی نادری
آرامگاه کنونی نادرشاه واقع در ضلع شمال‌غربی چهارراه شهدای شهر مشهد («نادری» پیشین)، پس از آرامگاه امام‌رضا، مهم‌ترین مکان گردشگری و تاریخی درون شهر مشهد تلقی می‌شود. این بنا در باغی به مساحت ۱۴۴۰۰ مترمربع ساخته شده است. ساختمانِ آرامگاه، دربردارنده‌ی سکویی دوازده‌پله‌ای، محل گور، پوششی خیمه‌مانند بر روی قبر، سکویی مرتفع در کنار قبر با پیکره‌ی نادرشاه سوار بر اسب و سه تن دیگر در پی او، یک غرفه‌ی فروش کتاب و دو تالار برای موزه است.
پیکره‌ی نادرشاه سوار بر اسب به همراه تنی چند از سربازانش را پیکره‌ساز فقید، ابوالحسن صدیقی بر فراز یک حجم سنگی مرتفع ساخته است. مصالح مقبره بیشتر از سنگ‌های خشن و سختِ گرانیتِ کوه‌سنگی مشهد است. بعضی از قطعات سنگ بسیار بزرگ انتخاب شده‌اند تا تداعی‌کننده‌ی مقبره‌ی دوم ساخته‌ی خود نادرشاه باشد. پوشش آرامگاه کاملاً به‌مانند چادر عشایری‌ست، که نادر در آن هم زاده و هم کشته شده است. پوشش دیوارهای درونی آرامگاه نیز از سنگ‌های مرمر اُخرایی‌رنگ مراغه انتخاب شده، تا قتل نادرشاه در درونِ چادر را بهتر تداعی کند.
موزه‌ی نادری در بخش اصلی بنای یادبود آرامگاه افشار، دو تالار برای معرفی آثار تاریخی این دوره دارد:
* تالار شماره‌ی یک : به نمایش اشیایی گوناگون به‌منظور معرفی آثار تاریخی دوره‌ی افشار پرداخته است؛ دربرگیرنده‌ی انواع سلاح‌ها، رخت و البسه و پوشاک رزمی نظامیانِ دوره‌ی افشار، تابلوهای نقاشی از نادر و صحنه‌های جنگ، مانند تابلویی از جنگ کرنال، وسایل سوارکاری مانند زین و برگ اسب از دوره‌ی افشار تا قاجار، چند نسخه‌ی خطی نفیس، همچون «تاریخ جهان‌گشای نادری» و دو شمشیر متعلق به نادرشاه، که روی یکی عبارتِ «السلطان نادر» حک شده و روی دیگری که در دشت مغان به سال ۱۱۴۸ هجری در روز تاج‌گذاری نادر از طرف ملت ایران به وی هدیه شده، این بیت شعر زرکوب شده است:
هست سلطان بر سلاطین جهان / شاهِ شاهان، نادر صاحب‌قران
* تالار شماره‌ی دو : هم‌اکنون به نمایش برخی تصاویر و نیز پاره‌ای آگاهی‌های تاریخی درباره‌ی زندگی نادرشاه افشار و همچنین کلنل محمدتقی‌خان پسیان اختصاص یافته است.
همچنین، در گوشه‌ی شمالی آرامگاه نادر، آرامگاه محمدتقی‌خان پسیان، سردار خراسان قرار دارد.
تندیس نادرشاه افشار
تپانچه‌های دوران افشاریان در موزه‌ی آرامگاه نادرشاه افشار
شمشیر نادرشاه افشار
کتاب جهان‌گشای نادری
توپ جنگی مربوط به دوران صفویه و افشاریه در آرامگاه نادرشاه افشار
شمشیرهای دوران افشاریان در موزه‌ی آرامگاه نادرشاه افشار
تفنگ‌های دوران افشاریان در موزه‌ی آرامگاه نادرشاه افشار
آرامگاه کلنل محمدتقی‌خان پسیان در باغ آرامگاه نادرشاه افشار
برگرفته از : دانش‌نامه‌ی اینترنتی ویکی‌پدیا
یکپارچه‌سازی و ویرایش : امیریاشار فیلا
ـ اگر به هر دلیل نوشتار بالا را درهم‌ریخته و نابه‌سامان مشاهده می‌کنید و خواندنش برایتان دشوار است، می‌توانید آن را از روی فایل Word پیوست مطالعه بفرمایید.
