■ حکیم نظامی گنجوی را بیش‌تر بشناسیم + فایل کتاب «هفت‌پیکر» بخش عمومی

حکیم نظامی گنجوی از داستان‌سرایانِ بزرگ و از استادانِ بی‌چون‌وچرا در سرودن شعر تمثیلی و بزمی به زبان پارسی‌ست. فضیلت حکیم نظامی منحصر به شعر و شاعری نبوده و از جوانی به فنون ادب و تاریخ و قصص علاقه داشته و درتحصیل علم همت کرده و به‌ویژه درنجوم صاحب‌اطلاع بوده است ...

ـ زندگی‌نامه :

حکیم جمال‌الدین ابومحمد الیاس‌بن‌یوسف‌بن‌زکی‌بن‌مؤید نظامی گنجوی از داستان‌سرایانِ بزرگ و از استادانِ بی‌چون‌وچرا در سرودن شعر تمثیلی و بزمی به زبان پارسی‌ست. او در سال 525 در شهر گنجه متولد شد و همه‌ زندگی‌اش را به جز سفر کوتاهی که به دعوت قزل‌ارسلان (581 ـ 587) به یکی از نواحی نزدیک گنجه کرد، در زادگاه خود ماند، تا در سال 614 یا 619 در همان شهر چشم از جهان فروبست و به خاک سپرده شد.

چنان‌که از اشعار او برمی‌آید، فضیلت حکیم نظامی منحصر به شعر و شاعری نبوده و از جوانی به فنون ادب و تاریخ و قصص علاقه داشته و درتحصیل علم همت کرده و به‌ویژه درنجوم صاحب‌اطلاع بوده است؛ چنانکه خود گوید:

هر چه هست از دقیقه‌های نجوم / با یکایک نهفته‌های علوم
خواندم و هر ورق که می‌جستم / چون تو را یافتم، ورق شستم

دوران زندگی حکیم نظامی با دوره‌ی حکومت اتابکان آذربایجان و موصل و شروان‌شاهان هم‌زمان بوده است. تعلق‌خاطر نظامی به تصوف،
زندگانی وی را بیش‌تر با زهد و عزلت همراه و او را از وابستگی به دربارهای سلاطین دور کرد.

 

 

 

ـ سبک و شیوه‌ی حکیم نظامی :

نظامی از شاعرانی‌ست که او را باید در شمار شالوده‌ها و ارکان شعر پارسی و از استادانِ بی‌چون‌وچرای این زبان دانست. وی از آن سخن‌پردازانی است که همچون فردوسی پاکزاد و سعدیِ شیرین‌سخن توانست سبک و روشی ویژه پدید آورد و آن را تکمیل کند. اگرچه آغازِ داستان‌سرایی در زبان پارسی به پیش از دوره‌ی حکیم نظامی بازمی‌گردد و او آغازگر این زمینه نبوده است، لیکن تنها شاعری که تا پایان قرن ششم توانسته است شعر تمثیلی را به حد اعلای تکامل برساند، حکیم
نظامی گنجوی بوده است.

وی در برگزیدنِ الفاظ و واژه‌های درخور و پدید آوردنِ ترکیباتِ ویژه و تازه و نوآوری در معانی و مضامین نو و دلپسند و تصویر جزئیات، با نیروی تخیل و دقت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص، و به کار بردن تشبیه‌ها و استعاره‌های مطبوع و نو، در شمار کسانی‌ست که پس از خود، نظیری نیافته‌اند.

با آن که از آثار حکیم نظامی از منظر اِطناب در سخن و بازی با الفاظ و آوردنِ اصطلاحات علمی و فلسفی و ترکیباتِ عربی فراوان و پیچیدگی معانی شماری از ابیات، می‌توان خرده گرفت، ولی محاسن و برتری‌های کلام او به اندازه‌ای‌ست که او را بی‌شک باید یکی از بزرگ‌ترین شعرای ایران دانست، که به‌ویژه در فن و زمینه‌ی کار خود بی‌همتا و بی‌نظیر بوده است.

 

 

ـ برجستگی‌ها و ویژگی‌های شعر حکیم نظامی :

1ـ تشبیه‌ها و توضیح‌های او، زیبا و هنرمندانه و بسیار خیال‌انگیزند.

2ـ در تصویر جزئیاتِ طبیعت و حالات، بسیار تواناست.

3ـ در برگزیدنِ الفاظ و واژه‌های درخور و مناسب بسیار چیره‌دست بوده است؛ که دستاوردِ  آشکار آن، موسیقی شعر اوست.

4ـ ایجاد ترکیباتِ ویژه و نوآوری در پدید آوردنِ معانی و مضامین نو و دلپسند، از ویژگی‌های بارز آثار اوست.

5ـ تازگی معانی و ابداع ترکیب‌های تازه که در شعر نظامی به‌فراوانی یافت می‌شود، کلام وی را گاه دچار ابهام می کند. افزون بر این، کثرتِ لغات عربی و اصطلاحاتِ علوم و اصول و مبانی فلسفه و معارف اسلامی، سخن این شاعر را در بخش‌هایی دشوار و پیچیده کرده است.

 

 

 

 

 

 

ـ درباره‌ی کتاب «هفت‌پیکر» :

«هفت‌پیکر» یا «بهرام‌نامه» چهارمین منظومه‌ی حکیم نظامی از نظر ترتیب زمانی و یکی از دو شاهکار او (با «خسرو و شیرین») از لحاظ کیفیت است. این دفتر را از منظر ساختار کلی و روند داستانی می‌توان به دو بخش متمایز تقسیم کرد:

یکی، بخش‌های نخست و پایانی کتاب درباره‌ی رویدادهای مربوط به بهرام پنجم ساسانی، از هنگام زاده شدن تا زمان مرگِ رازآمیز او، که بر پایه‌ی روایتی تاریخ‌گونه است؛ و دیگری، بخش میانی که مرکب از هفت حکایت یا اپیزود از زبان هفت همسر او و از زمره‌ی حکایات عبرت‌انگیزی است که دختران پادشاهان هفت اقلیم (مطابق با تقسیم قدما) برای بهرام نقل می‌کنند.

این منظومه، آمیزه‌ای از مضامین حماسی و غنایی‌ست؛ بدین معنا که بخش «هفت‌گنبد» سراسر دارای روح غنایی و تخیل رمانتیک است، ولی در بخش تاریخ‌گونه، اگر چه کوشش شاعر بر ترسیم چهره‌ای حماسی برای بهرام بوده، آمیزه‌ای از جنبه‌های حماسی و عناصر غنایی‌ست.

در «هفت‌پیکر» زمین و آسمان و جلوه‌های جمال این دو با هم پیوند می‌یابند:
از یک سو هفت گنبد است، ساخته بر زمین و هفت روز و هفت رنگ و هفت اقلیم و هفت عروس، که جملگی زمینی‌اند؛ و از سوی دیگر، نظیره قرار دادنِ این‌ها با «هفت»های آسمانی (چون هفت سیاره و هفت فلک)، و واسطه‌ی این دو با همدیگر، گنبدی‌ست که چرخ‌زنان آهنگِ عروج به گنبد دوار دارد.
«هفت‌پیکر» ستایش داد و رفق، و نکوهش ستم و بی‌راهی‌ست.

 

در پایان نامه‌ی «هفت‌پیکر» حکیم درباره‌ی کتاب می‌فرماید:

مصرعی زر و مصرعی از در / تهی از دعوی و ز معنی پر
تا بدانند کز ضمیر شگرف / هر چه خواهم درآورم به دو حرف
هر یک افسانه‌ای جداگانه / خانه‌ی گنج شد نه افسانه
آنچه کوتاه جامه شد جسدش / کردم از نظم خود دراز قدش
وآنچه بودش درازی از حد بیش / کوتهی دادمش به صنعت خویش
آنچه بینی که بر بساط فراخ / کرده‌ام چشم و گوش را گستاخ
تنگ چشمان معنیم هستند / که رخ از چشم تنگ بربستند
هر عروسی چو گنج
سر بسته / زیر زلفش کلید زر بسته
هر که این کان گشاد زر باید / بلکه در یابد آن که دریابد


به پیوستِ این نوشتار، فایل PDF کتاب «هفت‌پیکر» با حجم 1.75 مگابایت، در یکصدوسیزده صفحه در دسترس دوستان و همکاران است.

باشد که از خواندنِ این داستانی پرکشش محظوظ شوند و جایگاه سراینده‌ی توانایش را بهتر بشناسند.

 

 

برگرفته از : دانشنامه‌ی ویکی‌پدیا

و کتابخانه‌ی مجازی «کتابناک»

ویرایش : امیریاشار فیلا