دو کاوشگر «وویجر 1» و «وویجر 2» که پیشگام پژوهش در زمینه‌ی سیارات دوردستِ منظومه‌ی خورشیدی و نخستین ابزارهای ساخته‌ی بشر هستند که از گستره‌ی منظومه‌ی خورشیدی فراتر رفته‌اند، با گذر از انتهایی‌ترین بخش‌های این منظومه و بیرون رفتن از میدان گرانش خورشید، رهسپار فضای میان‌ستاره‌ای و مرزهای بی‌کرانِ کیهان شدند.
«وویجر» نام دو کاوشگر فضایی بی‌سرنشین است که در دهه‌ی ۱۹۷۰ میلادی از سوی ناسا برای مطالعه‌ی سیاره‌های منظومه‌ی خورشیدی به فضا پرتاب شدند. داده‌های بسیار ارزشمندی که این دو کاوشگر در طول مأموریت‌های موفقیت‌آمیز‌شان برای دانشمندان به ارمغان آوردند، زمینه‌ساز گسترش شایانِ دانش و آگاهی‌های بشر از ساختار سیاراتِ بزرگ گازیِ منظومه‌ی خورشیدی شد.
کاوشگر «وویجر ۱» پنجم دسامبر سال ۱۹۷۷ میلادی برای کاوش و بررسی دقیق سیاراتِ گازیِ مشتری و کیوان (زحل) و فضای ژرفِ فراتر از آن‌ها به فضا پرتاب شد.
این کاوشگر در تاریخ ۵ مارس ۱۹۷۹ به نزدیک‌ترین فاصله‌ی خود با سیاره‌ی مشتری رسید و پس از بررسی آن و فرستادنِ داده‌هایی بسیار ارزشمند و بنیادین از این سیاره به زمین، به سوی سیاره‌ی کیوان پیش رفت و پس از گذر از این سیاره در ۱۲ نوامبر ۱۹۸۰ به ورای سامانه‌ی خورشیدی و فضای بی‌کرانِ میان‌ستاره‌ای پیش رفت تا سفر بی‌بازگشتِ خود را دنبال کند.
سرعت حرکت این کاوشگر فضایی، ۱۷ کیلومتر در ثانیه است. با چنین فاصله‌ی زیادی از خانه، هر سیگنال رادیویی فرستاده‌شده‌ی آن، ۱۶ ساعت و ۳۸ دقیقه بعد به ایستگاه زمینی می‌رسد. این ماجراجوی فضایی نیروی خود را از یک باتری پلوتونیومی می‌گیرد که قرار است تا سال ۲۰۲۵ دوام بیاورد. البته پس از آن هم وویجر با همین سرعت به سفر فضایی خود ادامه خواهد داد، اما دیگر هیچ پیامی از آن دریافت نخواهیم کرد.
کاوشگر «وویجر ۲» بیست‌وپنجم آگست ۱۹۷۷ میلادی برای کاوش و بررسی دقیق‌تر همه‌ی سیاراتِ گازیِ منظومه‌یث خورشیدی، که عبارت‌اند از مشتری، کیوان، اورانوس و نپتون، به فضا پرتاب شد. «وویجر ۲» پس از گذر از مشتری و کیوان به‌ترتیب در تاریخ‌های ۹ ژوییه‌ی ۱۹۷۹ و ۲۵ آگست ۱۹۸۱، در روز ۲۴ ژانویه‌ی ۱۹۸۶ خود را به اورانوس رساند و پس از گذر از نپتون در ۱۵ آگست سال ۱۹۸۹، همانند «وویجر ۱» سفر خود را به سوی ژرفای فضا در پیش گرفت.
اجزای تشکیل‌دهنده و ابزارهای کاوشگرهای «وویجر» این‌ها هستند :
1ـ آنتن فراگیر
2ـ آشکارساز پرتوهای کیهانی
3ـ آشکارساز پلاسما
4ـ دستگاه عکس‌برداری (با دوربین زاویه‌ی بسته)
5ـ دستگاه عکس‌برداری (با دوربین زاویه‌ی باز)
6ـ طیف‌سنج فرابنفش
7ـ پرتوسنج و طیف‌سنج فروسرخ
8ـ فتوپلاری‌متر
9ـ آشکارساز ذرات باردار کم انرژی
10ـ آنتن‌های موج پلاسما و رادیواخترشناختی
11ـ ژنراتورهای ترموالکتریکِ رادیوایزوتوپ
12ـ مغناطیس‌سنج
کاوشگرهای «وویجر» به بررسی دقیق سیارات گازی، ماه(قمر)های آن‌ها، میدان‌های مغناطیسی و گرانشی آن‌ها، محاسبه‌ی دقیق گرانش و همچنین حلقه‌های زحل و اورانوس پرداختند.
از دیگر ویژگی‌های این مأموریت، کشف ۲۴ ماه برای سیاراتِ گازی بود.
افزون بر این، دانشمندان به‌یاریِ داده‌های فرستاده‌شده‌ی این دو کاوشگر، به نشانه‌هایی از کنش‌های آتش‌فشانی (همانند ساختارهای زمینی) در یکی از ماه‌های مشتری به نام «آیو» (Io)، و همچنین آب‌فشان‌های یخی در بزرگ‌ترین ماهِ نپتون، یعنی «تریتون» (Triton) پی بردند.
کشف شمار فراوانی حفره‌ی بزرگ که از برخورد بسیار شدید دنباله‌دارها و شهاب‌سنگ‌ها بر روی ماه‌های سیارات پدید آمده‌اند، از دیگر یافته‌های این دو کاوشگر بود.
دانشمندان با در نظر گرفتن داده‌های فرستاده‌شده‌ی وویجرها، توانستند جرم و چگالی بیش از ۱۷ ماه از قمرهای سیاراتِ مورد مطالعه را اندازه بگیرند و همچنین ساختارهای بنیادیِ اجزای تشکیل‌دهنده‌ی اتمسفر رقیق و رازآمیز یکی از ماه‌های کیوان به نام «تیتان» را تعیین کنند. این داده‌ها سه دهه بعد، در مأموریت فضایی «کاسینی ـ هویگنس» تکمیل شدند.
این دو کاوشگر، با خود ابزارهای بسیار دقیق پژوهشی، سنجشی و اندازه‌گیری همراه داشتند؛ از آن میان، ابزاری برای اندازه‌گیریِ دقیق میدان الکتریکی (توان یا قدرتِ میدان، و شکل و راستای آن در سیاره) و ابزاری برای سنجش امواج فرابنفش، امواج مرئی، امواج فروسرخ و امواج رادیویی تولیدشده از سوی سیارات و ماه‌ها و حلقه‌هایشان (در طول موج‌های گوناگون) را می‌توان نام برد.
از شگفت‌انگیزترین پدیده‌هایی که در این پیمایش اکتشافی رخ نمود، بروز اختلال در ارتباط میانِ این دو کاوشگر/فضاپیما با زمین، در هنگام گذر آن‌ها از پشت سیاره‌ها بود، که دانشمندان را به دستاوردها و نتایجی ارزشمند رهنمون شد. به سخن دیگر، اتمسفر سیارات و شماری از حلقه‌ها در برابر گذر امواج رادیویی فرستاده‌شده از سوی کاوشگرها به زمین مقاومت و از عبور این امواجِ حاوی اطلاعات جلوگیری می‌کردند.
افزون بر ابزارهای پژوهشی و اندازه‌گیری، هر دو کاوشگر با خود دیسکی 12 اینچی و مسی با روکشی از جنس طلا حمل می‌کنند؛ که در این صفحاتِ دیجیتالِ مدور و فلزی، این مطالب و محتواها جای داده شده‌اند:
ـ فرازهایی از تمدن انسان به زبان ریاضی
ـ تصویری از دو انسان (زن و مرد) با دستانِ افراشته، به نشانه‌ی دوستی و آشتی
ـ نشانی جایگاه زمین در منظومه‌ی خورشیدی و کهکشان راه‌شیری
این محتوا، دربردارنده‌ی این آیتم‌ها و موارد است:
ـ 115 قطعه عکس آنالوگ
ـ آواهایی از پدیده‌های طبیعی زمین، دربردارنده‌ی: صدای آذرخش، صدای گریه‌ی یک نوزاد بشر، صدای یک نهنگ وال، صدای برخورد امواج دریا به ساحل، صدای قلب و گام برداشتن انسان، و چند صدای دیگر.
ـ موسیقی‌های برگزیده از فرهنگ‌ها و نواحی گوناگونِ زمین (۹۰ دقیقه)؛ دربرگیرنده‌ی قطعاتی از باخ و بتهوون تا لویی آرمسترانگ و چاک بری در دیسک گنجانده شده‌اند. موسیقی‌ها متعلق به فرهنگ‌ها و کشورهای گوناکون هستند: چین، ژاپن، آذربایجان، اندونزی، مکزیک، پرو، بلغارستان، سنگال و... .
ـ درود و خوش‌آمدگویی به ۵۵ زبان: این خوش‌آمدگویی‌ها با زبان کهن «اکدی» که شش‌هزار سال پیش در میان‌دورود (بین‌النهرین) پیش به آن سخن گفته می‌شد، آغاز می‌شود و با یکی از زبان‌های محلی چینی به نام «وو» پایان می‌یابد.
پیامی که به زبان پارسی در وویجر قرار داده شده، دربرگیرنده‌ی شعر «بنی آدم اعضای یک پیکرند» سعدی و یکی از طولانی‌ترین پیام‌های وویجر است. متن این پیام، از این قرار است: «درود بر ساکنان ماوراء آسمان‌ها؛ بنی‌آدم اعضای یک پیکرند / که در آفرینش ز یک گوهرند؛ چون عضوی به درد آورد روزگار، / دگر عضوها را نماند قرار.»
دانشمندان امیدوارند وویجرها در طول سفر طولانی‌شان در فضای بیکران، با یک تمدن فرازمینی هوشمند برخورد داشته باشند. در آن صورت، دیسک یادشده شاید راهنمایی باشد برای همسایگانِ دوردست ما در کیهان، تا راه خانه‌ی ما، «زمین» را پیدا کنند و به دیدارمان بیایند.
اندیشه‌ی گذاشتن پیام‌هایی برای هوشمندانِ فرازمینی در وویجرها را نخستین بار «اریک بورگس» مطرح کرد. سپس «کارل ساگان»، ستاره‌شناس و اخترشیمی‌دان نام‌دار آمریکایی و از پیشگامان شیوه‌های برقراریِ ارتباط با هوشمندان فرازمینی، این ایده را بسیار پسندید و پیاده کردنِ آن را پی گرفت.
سرانجام ناسا با این طرح موافقت کرد و سه هفته به کارل ساگان فرصت داد تا پلاکی را با این مضمون طراحی کند. ساگان با همکاری «فرانک دریک» پلاک را طراحی کردند؛ البته طراحی هنری این پلاک، کار همسر کارل ساگان ـ لیندا سالزمن ـ است.
ـ نمایی از دیسکِ پیام‌رسانِ «وویجر 1»
البته به نظر می‌رسد این کار، بیش‌تر اقدامی نمادین باشد؛ چرا که با توجه به اندازه‌ی کوچکِ کاوشگرهای وویجر در قیاسی با فضای بسیار پهناور میان‌ستاره‌ای، بسیار بعید است که حتا در صورت وجود زیستِ فرازمینی، این دیسک‌ها از سوی آن زیستمندان پیدا شوند. حتا اگر هوشمندانِ فرازمینی این دیسک‌ها را پیدا کنند، با توجه به گذشت زمان بسیار زیاد، آن دیسک‌ها و داده‌های روی آن‌ها، جنبه‌ی تاریخی خواهند داشت. چون ممکن است این پیام‌ها زمانی پیدا شوند که دیگر نشانی از زیست، بر زمین نباشد.
خدانگه‌دار «وویجر» مهربان ؛ خیر پیش ...
فرستنده‌ها و گیرنده‌های رادیویی و همچنین دیگر ابزارهای پژوهشی و اندازه‌گیریِ دو کاوشگر وویجر، تا سال ۲۰۰۰ میلادی به خوبی فعال بودند؛ اما اندک‌اندک با افزون شدنِ فاصله‌ی آن‌ها با سیاره‌ی مادری‌شان، «زمین»، این امواج باید برای رسیدن به خانه مدت‌زمان بسیاری در راه باشند. به همین خاطر، در پیمایش این فاصله دچار افتِ کیفیت می‌شوند و به‌صورت پالس‌هایی بسیار ضعیف در زمین دریافت می‌شوند.
اکنون یکی ـ دو هفته است که کاوشگر وویجر 2 نیز همچون برادر بزرگ‌ترش، از منطقه‌ی تحت اثر گرانش خورشید (در اصطلاح: هلیوپوز) بیرون رفته و سفر بی‌مقصد و بی‌بازگشتِ خود را در فضای میان‌ستاره‌ای پی گرفته است. دانشمندان برآورد کرده‌اند که نزدیک‌ترین فاصله‌ی مرز خورشیدی (هلیوپوز) تا خورشید (فضای تحت تأثیر خورشید و فضای میان‌ستاره‌ای) نزدیک به ۱۵میلیارد کیلومتر باشد.
دانشمندان امیدوارند پیش از آن که موتورهای پیش‌ران این دو کاوشگر ارزشمند برای همیشه در فضای بیکران خاموش شوند و از کار بیفتند، وویجرها به جایگاهی ویژه رسیده باشند.
ـ زمین از فاصله‌ی شش‌ونیم میلیارد کیلومتری و از دید «وویجر 1»
برگرفته از : دانش‌نامه‌ی اینترنتی ویکی‌پدیا
یکپارچه‌سازی و ویرایش : امیریاشار فیلا
